مقدمه

از آنجایی که گلخانه‌ها قادرند در طول سال محصولات ویژه‌ ای را رشد دهند، در تأمین مواد غذایی کشورهایی با شرایط جغرافیایی مختلف، نقش بسیار مهمی دارند. ساخت گلخانه می‌تواند شرایطی مناسب برای رشد گیاهان فراهم کند و آنها را در برابر شرایط آب و هوایی متغیر و حمله آفات حفاظت کند. طبقه‌بندی گلخانه‌ ها بستگی به شکل و نوع ساختار آنها دارد، و هر یک از این ساختارها مزایا و معایب خاص خود را دارند که باید در نظر گرفته شوند. در این مقاله به بررسی انواع گلخانه و ویژگی‌ های آنها می‌ پردازیم. اگر قصد ساخت یک گلخانه را دارید، بهتر است مقاله را تا انتها مطالعه کنید.

گلخانه چیست؟

گلخانه سازه‌ ای است که دیواره‌ ها و سقف آن اغلب از مواد شفاف مانند شیشه یا پلاستیک ساخته می‌ شود و به گونه‌ ای طراحی شده است که گیاهانی که به شرایط آب و هوایی خاص نیاز دارند، در آنجا رشد کنند. هدف اصلی این ساختمان، حفاظت از گیاهان حساس در برابر شرایط جوی نامطلوب مانند سرمای شدید یا گرمای زیاد است. گلخانه‌ ها معمولاً برای پرورش گل، سبزیجات و میوه‌ ها به کار می‌ روند.

مدیریت گلخانه و گلخانه‌ داری:

یک سیستم مدیریت کارا برای گلخانه به دنبال بهره‌گیری از همه ابزارهای ممکن است تا در کنار کاهش هزینه‌های اضافی، بتواند محصولات با کیفیت عالی تولید کند. این اقدامات شامل بهره‌وری بیشتر از نیروی کار، بهره‌گیری از سیستم‌های آبیاری و تغذیه خودکار نیز می‌شود. هدف اصلی سیستم مدیریت گلخانه، کاهش هزینه‌های غیرضروری نیروی کار و همزمان افزایش سودآوری است. برای شروع ساخت گلخانه، آشنایی با شرایط و نیازهای لازم بسیار حیاتی است. به همین دلیل، داشتن دانش کافی در زمینه انواع گلخانه‌ها می‌تواند به بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها کمک کند.

انواع گلخانه بر اساس شکل، ساختار و کاربرد

گلخانه‌ها را می‌توان بر اساس شکل و ساختار، به دو دسته صنعتی و سنتی تقسیم کرد. این سازه‌ها از ابعاد کوچک و ساده تا بناهای صنعتی وسیع و متنوع می‌توانند باشند. مواد ساختمانی گلخانه‌ها اغلب از پنل‌های شیشه‌ای یا پلی‌کربنات تشکیل شده‌اند. بیشتر گلخانه‌های شیشه‌ای از شیشه‌های امنیتی ساخته شده‌اند که مقاوم و محکم در برابر شرایط آب و هوایی مختلف هستند. کشت در گلخانه نسبت به روش‌های سنتی کشاورزی مزایایی دارد که در بخش بعد به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

مزایای استفاده از گلخانه‌های صنعتی:

در حال حاضر، تعداد گلخانه‌های صنعتی به شدت در حال افزایش است. این نوع گلخانه‌ها دارای مزایای فراوانی هستند که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌ شود.

• تولید محصول در تمام فصل‌ها: این امکان وجود دارد که گیاهان در طول تمام فصل‌های سال پرورش داده شوند.
• حفظ شرایط مطلوب آب و هوا: نگرانی از شرایط نامساعد هوا برای باغبانی در گلخانه‌ها مطرح نیست؛ زیرا همه چیز در داخل گلخانه تحت پوشش است، حتی اگر باران شدیدی در خارج از گلخانه ببارد.
• پرورش انواع گیاهان: با استفاده از گلخانه، امکان پرورش گیاهان متنوع و گوناگون وجود دارد.
• محافظت در برابر آفات: ساخت گلخانه می‌تواند به حفاظت گیاهان از آفات و بیماری‌ها کمک کند.
• ایجاد محیط رشد بهینه: ایجاد شرایط محیطی بهینه، باعث افزایش رشد گیاهان و بهره‌وری بیشتر از مزایای گیاهان سالم و تولید بهتر می‌شود.
• صرفه‌جویی در انرژی: کشت در گلخانه‌ها منجر به صرفه‌جویی در مصرف انرژی و هزینه‌ها می‌شود.
• صرفه‌جویی در مصرف آب: کشت در گلخانه‌ها می‌تواند منجر به صرفه‌جویی در مصرف آب هم گردد.

انواع گلخانه: گلخانه‌های دائمی و موقت

الف) گلخانه‌های موقت: گلخانه موقت معمولاً در فصل زمستان برای محافظت از گیاهان حساس بدون نیاز به آماده‌سازی زمین ساخته می‌شود. برخی از این واحدها ممکن است دارای یک قاب فولادی یا قاب قطبی باشند، اما پوشش آنها عموماً از نوع فیلمی است. این پوشش‌ها ممکن است به مدت زمان مشخصی نصب شده و در ادامه بیرون برود. اغلب این پوشش‌ها مقاومت کافی در برابر برف یا باد را ندارند و بنابراین برخی از سازندگان توصیه می‌کنند که پوشش قبل از شرایط باد شدید برداشته شود.

ب) گلخانه‌های دائمی: گلخانه‌های دائمی به شدت متفاوت هستند. آنها اغلب دارای یک قاب با کیفیت بالا هستند که به یکدیگر متصل می‌شوند، البته برخی از گلخانه‌های موقت همچنین این نوع قاب را دارند. این سازه‌ها معمولاً از مواد مقاوم‌تری مانند پلی‌کربنات یا شیشه لعاب ساخته می‌شوند. گلخانه‌های دائمی با کیفیت مناسب برای مقابله با وزن برف و بار باد طراحی شده‌اند و برخی از آن‌ها ممکن است قبل از نصب نیاز به مجوز ساختمانی داشته باشند.

انواع کاربردی گلخانه:

گلخانه‌ها از نظر کاربرد به چهار دسته تقسیم می‌ شوند:

الف) گلخانه‌های آموزشی

ب) گلخانه‌های تحقیقاتی

ج) گلخانه‌های تجاری

د) گلخانه‌های سرگرمی و تفریحی

الف) گلخانه‌های آموزشی:

گلخانه‌های آموزشی فرصت یادگیری عملی مباحث حیاتی برای کارآموزان و دانشجویان را ایجاد می‌کنند. فاصله بین ردیف‌های کشت در این گلخانه‌ها بیشتر از سایر نوع گلخانه‌ها است و در فصول مختلف سال قابل دسترسی است. معمولاً برای ساخت گلخانه‌های آموزشی از مواد شیشه یا پلی‌کربنات استفاده می‌شود.

ب) گلخانه‌های تحقیقاتی:

گلخانه‌های تحقیقاتی شش هدف اساسی را دنبال می‌کنند: شناسایی، حفظ، تحلیل شیمیایی و ژنتیکی، ثبت و مستند سازی فرآیندهای بیولوژیکی، تصویرسازی علمی و عکاسی، آشنایی با آفات و بیماری‌ها در گیاهان و گل‌ها.

ج) گلخانه تجاری:

هدف اصلی گلخانه تجاری، پرورش محصولات خارج از فصل تولید و کاهش هزینه‌ها و… است. بسیاری از گلخانه‌های تجاری، امکاناتی با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته دارند که به طور خاص برای رشد محصولات مورد نیاز تجهیز شده‌اند.

د) گلخانه سرگرمی و تفریحی:

هدف اصلی از ساخت گلخانه‌های سرگرمی و تفریحی، نگهداری گیاهان زینتی و کشت سبزیجات خانگی است. معمولاً مساحت داخلی این گلخانه‌ها کوچکتر از سایر انواع گلخانه‌ها است.

گلخانه ها بر اساس شکل ظاهری:

گلخانه ها بر اساس شکل ظاهری به دو دسته طرح کمانی و طرح قله ایی در ایران تقسیم می‌شوند. انواع گلخانه بر اساس شکل و ساختار به صورت زیر دسته‌بندی می‌شوند:

الف) گلخانه های طرح قله ایی (شیروانی)

ب) گلخانه های تونلی

ج) گلخانه های سیرکولار

د) گلخانه های گاتیک (اسپانیایی)

گلخانه های طرح قله ایی (شیروانی)

گلخانه‌های قله ای، یکی از پرطرفدارترین و متداول‌ترین نوع سازه‌های گلخانه‌ای در مناطقی با بارش برف و باران فراوان هستند. سقف این گلخانه‌ها به شکل شیروانی یا به عبارت دیگر شبیه به حرف A در زبان انگلیسی است. به دلیل این ساختار شیب‌دار و صاف، نور فراوان خورشید به داخل فضا تابانده می‌شود. معمولاً برای ساختار سقف گلخانه‌های قله ای از پنل‌های شیشه‌ای یا پلاستیکی استفاده می‌شود. این گونه گلخانه‌ها فضای وسیعی را برای رشد گیاهان فراهم می‌کنند و برای گیاهانی که به صورت ردیفی کاشته می‌شوند، انتخاب بسیار مناسبی هستند.

گلخانه‌های شیشه‌ای، یکی از انواع گلخانه‌های قله ای محسوب می‌شوند که عمدتاً از شیشه‌های سکوریت تشکیل شده‌اند. این گونه گلخانه‌ها از جمله پرهزینه‌ترین و مقاوم‌ترین نوع سازه‌های گلخانه محسوب می‌شوند و دارای عمر زیادی هستند. گلخانه‌های شیشه‌ای به خوبی در مناطق با آب و هوای سرد و نور کم عملکرد دارند و در برابر بادهای شدید، برف و باران مقاومت بالایی دارند.

گلخانه های تونلی

یکی از انواع دیگر گلخانه‌ها، گلخانه تونلی است که ابعاد آن به دلیل نوع کشت محصولات، شرایط آب و هوایی، و ویژگی‌های منطقه و …، معمولاً در محدوده‌های ۶ تا ۱۲ متر عرض و ۲ تا ۴ متر ارتفاع قرار می‌گیرد. گلخانه تونلی به دلیل ابعاد کوچک‌تر خود، به طور سریع‌تری گرم می‌شود نسبت به گلخانه‌های دیگر.

این نوع گلخانه به دلیل مصرف کمتر انرژی و سوخت، مورد توجه قرار می‌گیرد. معمولاً گلخانه تونلی برای کشت گیاهان آپارتمانی، آلوئه ورا و گیاهان دارویی به کار می‌رود. همچنین، قیمت نهایی این نوع گلخانه نسبت به دیگر انواع آن کمتر است. در ساخت گلخانه تونلی اغلب از لوله‌های گالوانیزه استفاده می‌شود.

گلخانه های سیرکولار

گلخانه‌های سیرکولار دارای سقف به شکل کمانی هستند و بیشتر در مناطق گرمسیری که بادهای شدید وجود دارد، ساخته می‌شوند. این نوع گلخانه‌ها اغلب برای کشت صیفی‌جات مورد استفاده قرار می‌گیرند. آنها دارای مقاومت بالا در برابر باد، باران و برف هستند و معمولاً از جنس پلاستیک برای پوشش استفاده می‌کنند.

گلخانه های گاتیک (اسپانیایی)

گلخانه‌های گاتیک به صورت ترکیبی از گلخانه‌های قله‌ای و سیرکولار می‌باشند و سقف آن‌ها به شکل کمانی با زاویه است. این سازه‌ها ارتفاعی متغیر در حدود ۶ تا ۱۲ متر و عرضی نیز در محدودهٔ ۸ تا ۱۲ متر دارند. چارچوب گلخانه‌های گاتیک از لوله‌های گالوانیزه ساخته شده است.

این نوع گلخانه برای کشت محصولاتی که نیاز به رشد ارتفاعی دارند مانند گوجه‌فرنگی و خیار مناسب است. مقاومت بالای این سازه در برابر باد، برف و باران از ویژگی‌های آن است. طراحی خاص این سازه امکان دارد برف و باران به راحتی به سمت پایین هدایت شود.

طبقه بندی گلخانه ها

طبقه‌بندی گلخانه‌ها بر اساس جنس سازه‌ های آنها متفاوت است. بیشتر گلخانه‌ ها از قاب‌ های ابتدایی ساخته شده از لوله‌های فلزی، پلاستیکی یا چوب بهره می‌برند.

• لوله‌های پلاستیکی به عنوان مواد کم هزینه تر محسوب می‌شوند، اما برای سازه‌های بزرگ کافی قدرت استحکام را ندارند.
• چوب عایق حرارتی خوبی دارد که در مناطق سردسیر حائز اهمیت است.
• لوله‌های فلزی (آلومینیوم یا فولاد) مقاوم و با دوام هستند، اما خواص عایقی مناسبی ندارند، به‌ویژه آلومینیوم.
• گلخانه‌های بزرگ معمولاً دارای دیواره‌ها و سقف‌های شیشه‌ای با عایق‌های مناسب هستند. اما موادی مانند پلی کربنات شفاف، اکریلیک و فایبرگلاس نیز برای سازه‌های کوچکتر مناسب هستند.
• شیشه به عنوان یک ماده گلخانه‌ای سنتی شناخته می‌شود. این ماده گران است، نصب آن دشوار است و ممکن است خراشیده شود. اما علاوه بر خواص عایقی، بهترین نور را منتقل می‌کند و ظاهر بهتری دارد.
• اکریلیک هم گران است اما دارای ماندگاری بیشتری است و می‌توان آن را خم کرد. در مقایسه با شیشه، قابلیت ساختاری برای قرارگیری در چارچوب‌های منحنی را دارد.
• پلی کربنات سبک و مقاوم است و به نسبت به هزینه‌اش مقرون به صرفه محسوب می‌شود. این ماده انعطاف‌پذیر بوده و به جای انتقال مستقیم نور، تمایل به انتشار نور دارد.
• فایبرگلاس از مواد کم هزینه‌تر است و در آب و هوای شدید عملکرد خوبی دارد. در ابتدا شفافیت خوبی دارد، اما به مرور زمان زرد می‌شود و انتقال نور را کاهش می‌دهد.

سخن آخر

هر نقطه‌ای از سطح زمین دارای شرایط آب و هوایی منحصر به فردی است، بنابراین ساختار گلخانه و کشت در هر منطقه متفاوت خواهد بود. کشت در گلخانه یک رویکرد نوآورانه است که اجازه می‌دهد میوه، سبزیجات و گیاهان با کیفیت بالا و در فصل‌های غیر قابل کشت، تولید شوند. به همین دلیل، متخصصان این زمینه تصمیم به ایجاد انواع گلخانه برای مناطق مختلف گرفته‌اند.
اکنون به ساخت انواع گلخانه‌ها از قبیل گلخانه‌های قله‌ای، سیرکولار، تونلی و گاتیک شاهد هستیم. همان‌طور که در این مقاله مشاهده می‌شود، به بررسی و طبقه‌بندی گلخانه‌ها از نظر کاربرد و ساختار پرداخته‌ایم. امیدواریم که این اطلاعات کافی در این زمینه به شما ارائه شده باشد.

نوشته شده توسط شرکت فیبی لند